الف) تقسیم علم به حصولی و حضوری
تعریف علم حصولی[۱]:
شخص از راه چیزى که نمایانگر معلوم است و اصطلاحاً صورت یا مفهوم ذهنى نامیده مىشود از واقعیت عینی معلوم آگاه مىگردد[۲].
تعریف علم حضوری:
علم چون وجودی بسیط و مجرد دارد جنس و فصل که در تعریف ماهیتِ موجودات مرکب و مادی میآید را ندارد؛ به عبارتی، تعریف منطقی از جنس و فصل تشکیل میشود و چون علم بسیط است تعریف منطقی ندارد[۵] ولی دارای «هویت» – مشخصهی موجودات بسیط- است و هویت آن «حضورُ وجودِ مجردٍ لوجودِ مجردٍ»[۶] طبق این تبیین علم از سنخ وجود و بسیط و مجرد است[۷]، یعنی خود علم بماهو علم قابل تعریف و تحدید نیست پس ماهیت ندارد ولی هویت و حقیقت واحد مشککی دارد که مساوق و عین وجود است یعنی هرجا وجود باشد علم هم هست یا هر جا وجود طلوع کرده علم هم طلوع کرده است.امام خامنه ی در این باره می فرماید:
علم را اسلام قدسیت بخشیده، علم یک امر مقدس است؛ …. «العلم نور»؛ نور بودن علم باید مورد نظر باشد*
ج) هویت حقیقی علم، مساوق و عین وجود است
آنچه در حکمت اسلامی درباره علم و شناخت توسط حکما اثباتشده این است که علم مساوق باوجود یا عین وجود است[۸] به این صورت طلوع و تجلی علم در هر چیزی عین طلوع و تجلی وجود در آن چیز است بهطوریکه هر جا وجود شدید است علم نیز عین آن شدید است و هر جا وجود ضعیف است علم هم ضعیف خواهد بود. پس تمام چیزهای که در عالم وجود دارند اعم از جامدات، مایعات، گیاهان، حیوانات و انسانها، چون وجود دارند علم هم دارند[۹]؛ و اینکه هر چیزی بهاندازهی وسعت وجودی خود از علم بهرهمند است و البته اظهار علم این اشیاء، هم بهتناسب وجودی آنها است ولی علم داشتن اشیاء به چه صورت است؟
………………………………………….
* بیانات در دیدار اساتید و دانشجویان دانشگاه امام صادق (علیهالسّلام) ۱۳۸۴/۱۰/۲۹
[۱] «العلم هو الصوره الحاصله من الشیء عند العقل». (آشنایی با علوم اسلامی، شهید مطهری،۱۳۶۹، ص ۳۷).
[۲] آموزش فلسفه، مصباح یزدی،۱۳۹۰، ص ۱۷۱.
[۳] همان.
[۴] اِنّ الّذی یطلقُ علیه اسمُ المعلومِ قسمانِ: اَحدهما هوالذی وجودُه فی نفسهِ هو وجودُه لمدرکه و وصورَته العینیهُ هی بعینِها صورتُه العلمیهُ و یقال له: المعلوم بالذات؛ و هو الذی وجودُه فی نفسِه غیر وجوده لمدرکه و صورته العینیهُ لیست هی بعینها صورتُه العلمیهُ و هو المعلوم بالعرض. فاذا قیل: العلمُ عبارهٌ عن صوره الحاصله مِن الشی ء عند المدرک اُرید بالمعلومِ به الامرُ الخارجُ مِن القوّهِ المدرکهِ کالسماءِ و الارضِ والبیتِ و الحجرِ و الشجرِ و الفرسِ والانسانِ و سائر المادیاتِ و احوالها و اذا قیل: العلمُ عبارهٌ عن حضورِ صورهِ شی ءٍ للمدرکِ عُنی به العلمُ الّذی هوَ نفسُ المعلومِ لاشی ءَ غیره؛ و فی کلٍ مِن القسمینِ المعلومَ بالحقیقهِ و المکشوفُ بالذاتِ هو الصورهُ آلتی وجودُها وجودٌ نوریٌّ ادراکیٌّ خالصٌ عن الغواشیِ المادیه غیرُ مخلوطٍ بالاعدامِ والظلمات (الاسفار الاربعه، صدرالدین محمد شیرازی، ۱۳۸۳، ج ۶، ص ۱۵۱)
[۵] «ولا شی ءَ اعرفُ مِن العِلم لانّه حالُه وجدانیهٌ نفسانیّهٌ یجدها الحیُّ العلیمُ مِن ذاته ابتداءً مِن غیر لبسٍ و لا اشتباهٍ و ما هذا شأنه یتعذّر اَن یعرف ما هو اجلی و اَظهر و لانَّ کلَّ شی ءٍ یظهر عند العقلِ بالعلمِ به فکیفَ یظهر العلمُ بشی ءٍ غیر العلم». (الاسفار الاربعه، صدرالدین محمد شیرازی، ۱۳۸۳، ج ۳، ص ۲۷۹.)
[۶] بدایه الحکمه، طباطبایی،۱۴۲۸، ص ۱۱ و ص ۱۷۳.
[۷] البته ممکن است تصور شود که هویت همان شرح الاسم است که تصوری باطل است.
[۸] شرح حکمت متعالیه اسفار اربعه، آیتالله جوادی آملی،۱۳۷۲، ص ۱۸.
[۹] هر یک از موجودات به مقدار حظى که از وجود دارد، بهرهاى از علم دارد و البته لازمه این حرف این نیست که بگوییم تمامى موجودات ازنظر علم باهم برابرند و یا بگوییم علم در همه یک نوع است و یا همه آنچه را که انسان مىفهمد، مىفهمند و باید آدمى به علم آنها پى ببرد و اگر نبرد معلوم مىشود علم ندارند. (تفسیر المیزان، علامه طباطبایی،۱۳۷۵، زیر آیه ۱۷ سورهی اسراء)
پوستر مطلب هویت علم ازمنظر حکما
Thanks for the marvelous posting! I actually enjoyed reading it, you will be a great author.I will ensure that I bookmark your blog and delfiiteny will come back down the road. I want to encourage you continue your great work, have a nice day!
با سلام .
شما لینک شدید..
ما را نیز به نام عاشقان مهدی (عج)
به ادرس
http://www.ashganmahdi.ir
لینک کنید و اطلاع دهید
تشکر…
لینک شما در ادرس زیر قرار گرفته است.
http://ashganmahdi.ir/payvand.html
سلام همسنگر
خوشحالم که وب های زیبای این چنینی در پهنه ی سایبر برای زمینه سازی ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف تولید محتوا می کند؛ آجر کم الله برادر
راستی به سایت حقییر تشریف آورده بودید، خوشحال شدم؛ اما انتظار نقد و پیشنهاد از شما نخبگان همیشه مدکار نوآموزانی مانند حقیر است؛ ولی با عجله فقط خبر لینک شدن و درخواست لینک از سوی شما، بنده را شوکه کرد،هرچند از باب اتیان فرمایش شما برادر عزیز با کمال میل وب سایت امام زمانی شما را در لینک دوستان پایگاه احیاء نظام تمدن نوین اسلامی قرار گرفته شد، ولی نیت حقیر استفاده از نقدها و پیشنهادات شما می باشد،
لطفا به لینک زیر که فهرست دوستان وهمسنگران پایگاه احیاء نظام تمدن نوین اسلامی است رجوع فرماید:
http://ntne.ir/link
به امید تحقق بخشی به تمامی آرمانهای متعالی اسلام
با تشکر
مرتضی جلیلی