هویت علم از منظر حکما

هویت حقیقی علم ازمنظر حکما

 الف) تقسیم علم به حصولی و حضوری

تعریف علم حصولی[۱]:

شخص از راه چیزى که نمایانگر معلوم است و اصطلاحاً صورت یا مفهوم ذهنى نامیده مى‏شود از واقعیت عینی معلوم آگاه مى‏گردد[۲].

 تعریف علم حضوری:

ب) علم، هویت دارد نه ماهیت

 علم چون وجودی بسیط و مجرد دارد جنس و فصل که در تعریف ماهیتِ موجودات مرکب و مادی می‌آید را ندارد؛ به عبارتی، تعریف منطقی از جنس و فصل تشکیل می‌شود و چون علم بسیط است تعریف منطقی ندارد[۵] ولی دارای «هویت» – مشخصه‌ی موجودات بسیط- است و هویت آن «حضورُ وجودِ مجردٍ لوجودِ مجردٍ»[۶] طبق این تبیین علم از سنخ وجود و بسیط و مجرد است[۷]، یعنی خود علم بماهو علم قابل تعریف و تحدید نیست پس ماهیت ندارد ولی هویت و حقیقت واحد مشککی دارد که مساوق و عین وجود است یعنی هرجا وجود باشد علم هم هست یا هر جا وجود طلوع کرده علم هم طلوع کرده است.امام خامنه ی در این باره می فرماید:

ج) هویت حقیقی علم، مساوق و عین وجود است

آنچه در حکمت اسلامی درباره علم و شناخت توسط حکما اثبات‌شده این است که علم مساوق باوجود یا عین وجود است[۸] به این صورت طلوع و تجلی علم در هر چیزی عین طلوع و تجلی وجود در آن چیز است به‌طوری‌که هر جا وجود شدید است علم نیز عین آن شدید است و هر جا وجود ضعیف است علم هم ضعیف خواهد بود. پس تمام چیزهای که در عالم وجود دارند اعم از جامدات، مایعات، گیاهان، حیوانات و انسان‌ها، چون وجود دارند علم هم دارند[۹]؛ و اینکه هر چیزی به‌اندازه‌ی وسعت وجودی خود از علم بهره‌مند است و البته اظهار علم این اشیاء، هم به‌تناسب وجودی آن‌ها است ولی علم داشتن اشیاء به چه صورت است؟

 ………………………………………….

* بیانات‌ در دیدار اساتید و دانشجویان دانشگاه امام صادق (علیه‌السّلام) ‌‌۱۳۸۴/۱۰/۲۹

[۱] «العلم هو الصوره الحاصله من الشی‏ء عند العقل». (آشنایی با علوم اسلامی، شهید مطهری،۱۳۶۹، ص ۳۷).

[۲] آموزش فلسفه، مصباح یزدی،۱۳۹۰، ص ۱۷۱.

[۳] همان.

[۴] اِنّ الّذی یطلقُ علیه اسمُ المعلومِ قسمانِ: اَحدهما هوالذی وجودُه فی نفسهِ هو وجودُه لمدرکه و وصورَته العینیهُ هی بعینِها صورتُه العلمیهُ و یقال له: المعلوم بالذات؛ و هو الذی وجودُه فی نفسِه غیر وجوده لمدرکه و صورته العینیهُ لیست هی بعینها صورتُه العلمیهُ و هو المعلوم بالعرض. فاذا قیل: العلمُ عبارهٌ عن صوره الحاصله مِن الشی ء عند المدرک اُرید بالمعلومِ به الامرُ الخارجُ مِن القوّهِ المدرکهِ کالسماءِ و الارضِ والبیتِ و الحجرِ و الشجرِ و الفرسِ والانسانِ و سائر المادیاتِ و احوال‌ها و اذا قیل: العلمُ عبارهٌ عن حضورِ صورهِ شی ءٍ للمدرکِ عُنی به العلمُ الّذی هوَ نفسُ المعلومِ لاشی ءَ غیره؛ و فی کلٍ مِن القسمینِ المعلومَ بالحقیقهِ و المکشوفُ بالذاتِ هو الصورهُ آلتی وجودُها وجودٌ نوریٌّ ادراکیٌّ خالصٌ عن الغواشیِ المادیه غیرُ مخلوطٍ بالاعدامِ والظلمات (الاسفار الاربعه، صدرالدین محمد شیرازی، ۱۳۸۳، ج ۶، ص ۱۵۱)

[۵] «ولا شی ءَ اعرفُ مِن العِلم لانّه حالُه وجدانیهٌ نفسانیّهٌ یجدها الحیُّ العلیمُ مِن ذاته ابتداءً مِن غیر لبسٍ و لا اشتباهٍ و ما هذا شأنه یتعذّر اَن یعرف ما هو اجلی و اَظهر و لانَّ کلَّ شی ءٍ یظهر عند العقلِ بالعلمِ به فکیفَ یظهر العلمُ بشی ءٍ غیر العلم». (الاسفار الاربعه، صدرالدین محمد شیرازی، ۱۳۸۳، ج ۳، ص ۲۷۹.)

[۶] بدایه الحکمه، طباطبایی،۱۴۲۸، ص ۱۱ و ص ۱۷۳.

[۷] البته ممکن است تصور شود که هویت همان شرح الاسم است که تصوری باطل است.

[۸] شرح حکمت متعالیه اسفار اربعه، آیت‌الله جوادی آملی،۱۳۷۲، ص ۱۸.

[۹] هر یک از موجودات به مقدار حظى که از وجود دارد، بهره‏اى از علم دارد و البته لازمه این حرف این نیست که بگوییم تمامى موجودات ازنظر علم باهم برابرند و یا بگوییم علم در همه یک نوع است و یا همه آنچه را که انسان مى‏فهمد، مى‏فهمند و باید آدمى به علم آن‌ها پى ببرد و اگر نبرد معلوم مى‏شود علم ندارند. (تفسیر المیزان، علامه طباطبایی،۱۳۷۵، زیر آیه ۱۷ سوره‌ی اسراء)

پوستر مطلب هویت علم ازمنظر حکما